Bir milleti oluşturan tüm bireylerin, kendi geleceğiyle ilgili söz sahibi olması adına, o milleti temsil eden kişiler tarafından yönetilmesi büyük önem taşır. Bu noktada, milletvekilleri üzerlerine büyük sorumluluklar alır ve pek çok yetkiye sahip olurlar.
Milletvekillerinin bu yetkileri, seçim süreçlerinde dikkatlice seçilmiş olan kişilerin, mecliste ülke adına önemli kararlar alabilmesini sağlar. Dolayısıyla seçim dönemlerinde, hangi partinin kaç milletvekili çıkardığı ve bu milletvekillerinin kimler olduğuna dair yapılan açıklamalar büyük önem taşır.
Bu yazımızda; milletvekillerinin görevlerinden, seçim süreçlerinden ve milletvekili adaylık sürecinden bahsedeceğiz. 2023 yılı özelinde, milletvekili adaylarının başvuru süreçlerine ve dikkat etmesi gereken hususlara da değineceğiz.
Milletvekilliği Nedir?
Milletvekilliği, yasama organı olarak görev yapan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) bir siyasi partiyi temsil eden kişilerin sahip olduğu unvandır. Türk Anayasası’nın 75. maddesine göre; “Türkiye Büyük Millet Meclisi, yirmi beş yaşını doldurmuş, Türk vatandaşı ve milletvekilliği için yasada belirtilen şartları taşıyan temsilcilerden oluşur.”
Milletvekilleri, TBMM’nin genel kurulunda temsil ettikleri siyasi partinin görüşlerini savunurlar. Aynı zamanda yasama yetkisine sahip olduklarından dolayı, kanun teklifinde bulunma yetkisine de sahiptirler.
Milletvekilleri Ne İş Yapar?
Milletvekillerinin en önemli görevleri, yasaların çıkartılması sürecinde aktif rol almasıdır. Bu noktada meclis genel kurulunda bulunan diğer milletvekillerinin oylamaya katılması sağlanır. Yasama yetkisini kullanabilmek adına, oylama sürecinin tamamlanması gerekir. Eğer bir yasaya ilişkin öneri kabul edilirse, resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girer.
Milletvekillerinin görev tanımları yalnızca yasaların çıkartılması ile sınırlı değildir. Diğer görevleri ise şöyledir:
- Siyasi partilerin grup toplantılarında konuşma yapabilme yetkisi
- Soruşturma açılmasına neden olan olaylarla ilgili araştırma komisyonlarının kurulması için öneri sunma yetkisi
- Seçim bölgeleriyle ilgili sorunların gündeme getirilmesi
- Seçim bölgelerindeki sorunları dile getirmek adına soru sorma yetkisi
- Meclis araştırma önergeleri verilmesi
- Uluslararası anlaşmaların onaylanması
- Savunma Sanayi İcra Komitesinin seçilmesi
Ülkenin yönetimi adına büyük sorumluluklar üstlenen milletvekillerinin; devredilemeyen, önemli yetkileri de bulunur. Bu yetkiler ise şu şekildedir:
- Savcı ve hâkimler hakkında verilen cezaların artırılmasına dair teklif verme yetkisi
- Savcı ve hâkimlerin görevden alınmasına dair öneri sunabilme yetkisi
- Üst kademe kamu görevlilerinin atanmasına dair öneride bulunma yetkisi
- Yüksek denetleme kurulu ve sayıştay üyelerinin seçilmesine dair öneride bulunabilme yetkisi
Milletvekili Olabilmek İçin Gereken Şartlar Nelerdir?
Milletvekili olabilmek için bazı şartların yerine getirilmesi gerekir. Bu şartlar şu şekildedir:
- 25 yaşını doldurmuş olmak
- Türk vatandaşı olmak
- Askerlik görevini tamamlamış olmak (erkekler için)
- Siyasi partiler kanunundaki diğer şartları taşımak
Seçim Süreci Nasıl İşler?
Seçim süreci, 2023 yılı itibarıyla şu şekilde işleyecektir:
- Aday Başvuruları: Seçim tarihi belli olduğunda, Yüksek Seçim Kurulu tarafından seçim takvimi açıklanır. Bu takvimde adaylık başvuru tarihleri de yer alır. Aday olmak isteyen kişiler, bu tarihler içerisinde gerekli belgeleri tamamlayarak başvuru yapabilir.
- Adaylık Başvurularının Değerlendirilmesi: Yüksek Seçim Kurulu tarafından yapılan başvurular incelenir. Başvuruların tamamının uygun bulunması halinde; partilerin listeleri belirlenir.
- Adayların Listelerinin Yayımlanması: Partiler tarafından belirlenen listeler; ilân edilen tarihlerde Resmi Gazete’de yayımlanır. Listelerin kesinleşme tarihi de yine Yüksek Seçim Kurulu tarafından açıklanır.
- Seçim Yasaklarının Başlaması: Seçim günü için belirlenen tarihten itibaren seçim yasakları başlar. Bu yasaklar, Yüksek Seçim Kurulu tarafından belirlenir ve duyurulur.
- Seçimin Yapılması: Belirlenen tarihte; Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin seçim bölgesinde belirlenen sandıklarda oy verme işlemi yapılır.
- Sandıkların Açılması ve Sonuçların İlanı: Oy verme işleminin tamamlanmasının ardından, sandıklar açılır ve sayım işlemi yapılır. Sayım işleminin sonunda; seçim sonuçları belli olur ve ilan edilir.
- Kesin Sonuçların İlanı: Yüksek Seçim Kurulu tarafından; seçim sonuçlarının kesinleşmesi için öncelikle itiraz süreci başlatılır. İtiraz sürecinin ardından kesin sonuçlar ilan edilir.
- Sadece İhtiyaç Halinde Yüksek Seçim Kurulu Tarafından Alınan Ek Önlemler: Seçim güvenliği ile ilgili olarak; sadece ihtiyaç halinde Yüksek Seçim Kurulu tarafından ek önlemler alınabilir.
Aday Olmak İçin Hangi Belgelere İhtiyacım Var?
Aday olabilmek adına gerekli belgeler şunlardır:
- Başvuru dilekçesi
- Nüfus cüzdanı fotokopisi
- Son altı ay içerisinde çekilmiş vesikalık fotoğraf
- Adli sicil belgesi (Sabıka kaydı)
- Tahsil durumu belgesi (Diploma fotokopisi)
- Tedavi gerektiren hastalığı olmadığını gösteren sağlık raporu
- Siyasi partilere üyelikten istifa ettiğine dair belge (Sadece mevcut üyeler için)
Ayrıca başvuru yapılan partinin kendi şartları da tamamlanmalıdır. Bu şartlar partiden partiye farklılık gösterir ve farklı belgeler talep edilebilir.
Aday Olacaklarda Hangi Nitelikler Aranır?
Aday olmak isteyen kişilerde bazı nitelikler aranır. Bu nitelikler şu şekildedir:
- Siyasi partilerin belirlediği adaylık şartlarını taşımak
- Kişisel özellikler: Diksiyon, hitabet, genel kültür, bilgi birikimi, iletişim becerileri gibi özelliklere sahip olmak
- Kamu görevlisi olmaması veya mevcut kamu görevlisiyse görevde yükselmesi engelleyecek durumda olmaması
- Ticaretle uğraşmaması
Aday Adaylığı Başvurusu Nerelere Yapılır?
Aday adaylığının başvurusu; il veya ilçe teşkilatlarına yapılır. Ayrıca başvurular; siyasi partilerin genel merkezleri aracılığıyla da alınabilir.
Aday Adaylığı Başvurusu Nasıl Yapılır?
Aday adaylığı başvurusu; bir dilekçe hazırlanarak yapılır. Dilekçe örneği; ilgili siyasi partilerin genel merkez veya ilçe teşkilatlarından temin edilebilir.
Dilekçe içerisine kişisel bilgiler eklenir ve imza atılır. Ardından dilekçeye gerekli belgeler eklenerek; bizzat ilgili teşkilatlara teslim edilir veya posta yoluyla da ulaştırılabilir.
Aday Olacaklarda Hangi Nitelikler Aranır?
Aday adaylarının bazı nitelikleri taşıması gerekir. Bu nitelikler şöyledir:
- Siyasi partilerin belirlediği şartları taşımak
- Kişisel özellikler: Diksiyon, hitabet, genel kültür, bilgi birikimi gibi özelliklere sahip olmak
- Kamu görevlisi olmaması veya mevcut kamu görevlisiyse görevde yükselmesi engelleyecek durumda olmaması
- Ticaretle uğraşmaması
Aday Adaylığında Kimler İhtiyaç Duyar?
Aday adayı olmak isteyen kişilerin; yukarıda bahsedilen belgeleri hazırlaması gerekir. Ayrıca başvuru esnasında bir takım harç bedellerinin de ödenmesi gerekir. Harç bedelleri; partiden partiye farklılık gösterir ve bunların da hazırlanması önemlidir.
Ayrıca aday adaylığında bir takım masrafların yapılması da söz konusudur. Bunlar; afiş-broşür baskıları, sosyal medya çalışmaları gibi masraflardır. Tüm bu masrafların karşılanmasında; finansal gücü olan kişiler ihtiyaç duyar.
Siyasi Partilerin Aday Belirleme Süreci Nasıldır?
Siyasi partilerin aday belirleme süreci; her siyasi partiye göre farklılık gösterir. Ancak genel süreç şöyledir:
- Aday Adaylarının Belirlenmesi: Parti tarafından belirlenen takvim içerisinde; aday adayları başvurularını yaparlar ve belgelerini teslim ederler.
- Aday Adaylarının Değerlendirilmesi: Partinin merkez yoklaması kurulu tarafından aday adayları değerlendirilir. Değerlendirme sonucunda uygun görülen aday adayları; görüşmeye davet edilir.
- Plebisit/Referandum Yoluyla Aday Belirleme Süreci: Merkez yoklama kurulu tarafından uygun görülen aday adayları; ilçe başkanlıklarına veya teşkilatlara sorulur ve anket yapılır. Yapılan ankette olumlu sonuç çıkan aday adayı ile devam edilir.
- Anket/Temayül Yoklaması Yoluyla Aday Belirleme Süreci: Merkez yoklama kurulu tarafından düzenlenen temayül yoklamasında oy verenlerin değerlendirmeleri doğrultusunda; uygun görülen aday adayı ile yola devam edilir.
Her partinin kendine özgü bir yol haritası olsa da temel prosedür aynıdır. Tüm bu süreçlerin ardından kesinleşen liste; önce parti meclisine ardından Yüksek Seçim Kurulu’na sunulur.
Aday Adaylığı Başvurusu Nasıl İptal Edilir?
Adaylık başvurusu; şahsi bir dilekçe ile iptal edilebilir. Bu dilekçe hazırlanarak ilgili teşkilatlara teslim edilir veya e-posta yoluyla iptal talebi gönderilir.
Aday Olacakların Kaç Yaşında Olması Gerekiyor?
Aday olacak kişilerin; en az 25 yaşını doldurmuş olması gerekir. Bunun dışında TBMM üyeliği için herhangi bir yaş sınırı bulunmaz.